Lê Tuấn Anh

Nhân dịp cả nước đang rôm rả bàn chuyện sáp nhập tỉnh, từ 63 còn lại 34, mình cũng muốn “gom nhóm” lại những trải nghiệm 10 năm làm nghề hướng nghiệp ở các địa phương khác nhau, từ Bắc chí Nam. Không để làm thống kê hành chính gì, mà để kể cho bạn nghe: đi làm hướng nghiệp ở từng vùng, mỗi nơi một kiểu, mỗi nơi một bài học.

Trong suốt hành trình 10 năm làm nghề, mình đã từng có cơ hội đứng lớp, tổ chức workshop, đào tạo giáo viên và sinh viên tại hơn chục tỉnh thành: Quảng Ninh, Hà Nội, Đà Nẵng, Phú Yên, Hồ Chí Minh, Bến Tre, Cần Thơ… Mỗi nơi là một câu chuyện. Mỗi buổi hướng nghiệp đều để lại trong mình những ấn tượng khó quên.

Dân Bắc: Cẩn trọng, kỹ lưỡng, đề cao bằng cấp

Làm hướng nghiệp ở miền Bắc, đặc biệt là các tỉnh như Hà Nội, Quảng Ninh, mình thấy rõ một đặc điểm: sự chỉn chu, thận trọng và tôn trọng vai trò của bằng cấp, danh tiếng. Người học thường đặt câu hỏi rất kỹ, thích được tư vấn theo kiểu “hướng dẫn rõ ràng bước 1, bước 2, bước 3”. Các bậc phụ huynh miền Bắc thường quan tâm rất nhiều đến “trường gì, học phí bao nhiêu, ra trường làm gì”, thậm chí hỏi chi tiết ngành nào “hot”, có nhiều người quen học ngành đó không.

Ở đây, uy tín người tư vấn rất quan trọng. Bạn phải thể hiện được “có học”, “có nghề”, nói chuyện không được “chơi chơi”.

Dân Trung: Chân thành, thực tế, ít nói nhưng thấm

Miền Trung – như Đà Nẵng, Phú Yên – lại để lại cho mình cảm giác rất khác. Người học thường ít nói hơn, nhưng khi đã mở lòng thì cực kỳ sâu sắc. Có bạn sinh viên Phú Yên sau buổi hướng nghiệp còn nhắn tin dài cả trang kể về giấc mơ làm bác sĩ thú y vì nhà bạn nuôi bò từ nhỏ. Tư vấn ở đây cần chậm, cần kiên nhẫn, và tôn trọng sự e dè ban đầu.

Một điều nữa: các địa phương miền Trung thường không có nhiều hoạt động hướng nghiệp bài bản, nên người tư vấn cần “làm nhiều vai”: vừa truyền cảm hứng, vừa đưa định hướng, vừa dạy kỹ năng, vừa kết nối nguồn lực.

Dân Nam: Cởi mở, nhanh nhạy, thích thử cái mới

Với các tỉnh miền Nam như Bến Tre, Cần Thơ, hay thành phố Hồ Chí Minh, người học có vẻ dễ tiếp nhận hơn. Họ thoải mái, chủ động và dạn hỏi. Có lần mình hướng nghiệp ở một trường ở Cần Thơ, một em lớp 11 đã hỏi: “Giờ em học data science mà muốn làm ngành chăm sóc sức khỏe thì nên học thêm gì?”. Một câu hỏi khiến mình bất ngờ về độ cập nhật và liên ngành.

Tuy nhiên, điểm yếu là ở một số nơi, học sinh dễ bị cuốn theo “trào lưu nghề hot” mà thiếu sự hiểu rõ bản thân. Làm nghề ở đây, người tư vấn không chỉ truyền cảm hứng mà còn phải kéo người học “chậm lại”, đào sâu hơn vào giá trị cá nhân, động lực và năng lực thực sự.

Lý thuyết hướng nghiệp nào nói về sự khác biệt địa phương?

Ở đây, có thể nhìn qua góc độ Lý thuyết Hệ thống trong hướng nghiệp (Systems Theory Framework – STF của Patton & McMahon). STF cho rằng lựa chọn nghề nghiệp không chỉ đến từ bản thân mỗi người mà còn là kết quả của sự tương tác phức hợp giữa nhiều yếu tố: cá nhân (giá trị, sở thích, kỹ năng), môi trường (gia đình, trường học, xã hội), và văn hóa.

Văn hóa địa phương – dù không được nhắc đến như một yếu tố độc lập – nhưng thực tế lại ảnh hưởng sâu sắc. Nó định hình cách người ta nhìn nhận “thành công”, cách cha mẹ can thiệp vào chọn nghề của con cái, hay cách trường học (và chính quyền địa phương) tổ chức các hoạt động hướng nghiệp.

Vì vậy, một người làm hướng nghiệp giỏi không chỉ hiểu người học, mà còn phải hiểu “vùng đất” mà người học đang sống.

Hướng nghiệp là nghề phải có “nghề địa phương”

Một người tư vấn hướng nghiệp tốt không thể sao chép một buổi chia sẻ ở Hà Nội đem vào Cần Thơ rồi kỳ vọng có kết quả y hệt. Mỗi nơi có mức độ cởi mở khác nhau, nhu cầu khác nhau, cách tiếp cận khác nhau.

Ở nơi cha mẹ còn can thiệp nhiều, buổi hướng nghiệp phải có luôn phần chia sẻ với phụ huynh. Ở nơi chưa có khái niệm “CV” hay “LinkedIn”, người tư vấn phải “dạy từ đầu”. Ở nơi còn trọng nông nghiệp hoặc lao động phổ thông, cần nói rõ vì sao hướng nghiệp không chỉ dành cho “con nhà giàu”.

Hướng nghiệp trong văn hóa Việt Nam: vừa truyền thống vừa hiện đại

Người Việt có truyền thống “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó”, lại cũng rất trọng “thầy giỏi”, nên người làm nghề cần tinh tế. Nếu chỉ nói chuyện kỹ thuật kiểu “trắc nghiệm Holland, kỹ năng viết CV, phân tích ngành nghề” mà thiếu đi sự gần gũi, lắng nghe và hiểu nỗi trăn trở của từng bạn – thì dù chuyên môn tốt cũng khó tạo ra tác động dài lâu.

Ngược lại, nếu biết gắn nghề nghiệp với những giá trị mà người Việt quan tâm như: “giúp đỡ cha mẹ”, “cống hiến cho quê hương”, “làm điều có ích” – thì hướng nghiệp sẽ chạm vào trái tim, không chỉ là lý trí.

Kết lại: Người làm nghề phải “đi” thì nghề mới “sống”

Làm nghề hướng nghiệp mà chỉ ngồi ở thành phố lớn, chỉ nói với những bạn học trường top, thì sẽ thiếu đi một phần rất lớn của bức tranh nghề nghiệp Việt Nam. Phải đi. Phải đến. Phải hiểu những vùng đất khác nhau, những người trẻ khác nhau, những câu chuyện chọn nghề khác nhau.

Và biết đâu, chính từ những buổi chia sẻ nhỏ ở một huyện miền Trung, một xã vùng sâu vùng xa – bạn sẽ thấy nghề hướng nghiệp không chỉ là nghề, mà là một cách để “gieo hạt” cho tương lai, nơi bạn không chắc hạt ấy sẽ nảy mầm ra sao, nhưng vẫn thấy đáng để gieo.

Nếu bạn quan tâm đến nghề hướng nghiệp hoặc muốn học để trở thành một người tư vấn hướng nghiệp chuyên nghiệp – hãy theo dõi webinar/khóa học sắp tới của mình nhé. Mình sẽ chia sẻ thêm về kỹ năng, lý thuyết và các bài học thực tế từ chính những chuyến đi khắp ba miền đất nước.