Đây là một trong những câu hỏi mình nhận được nhiều nhất trong các buổi tư vấn hướng nghiệp dành cho học sinh, đặc biệt là những bạn học hệ 9+, trung cấp, hoặc đang cảm thấy “mình không có gì nổi bật cả”.
Một lần gần đây, mình gặp một bạn như thế:
– Học Văn và Sử khá, còn Toán và Tiếng Anh thì yếu.
– Đang theo học hệ 9+ tại một trường cao đẳng nghề.
– Ít nói, khá khép kín, không biết mình thích gì.
– Chỉ nói đơn giản là: “Em hay chơi điện tử, tự lắp máy tính ở nhà.”
Phụ huynh bạn thì lo lắng rất thực tế:
“Nhà không có quan hệ, không có tiền. Học đại học sợ không đủ điểm, học nghề thì sợ vụng không làm được. Em phải tự bươn chải thôi nên cần học cái gì ra làm được.”
Mình hiểu cảm giác đó. Không chỉ vì phụ huynh lo, mà vì chính người học cũng chưa nhìn thấy hình ảnh nào rõ ràng về bản thân trong tương lai.
Phần lớn học sinh không “dốt”, chỉ là học chưa đúng cách
Mình tin rằng phần lớn các bạn bị gắn mác “học yếu” thực ra không dốt, mà chỉ đang học chưa đúng với phong cách của mình.
Trong lý thuyết giáo dục và hướng nghiệp hiện đại, có ít nhất 3 hướng tiếp cận có thể giúp các bạn học sinh kiểu này “thấy lại chính mình”:
1. Đa trí thông minh (Multiple Intelligences – Howard Gardner)
Không phải ai cũng mạnh về ngôn ngữ hay logic. Có bạn giỏi thao tác tay (trí thông minh vận động), có bạn giỏi cảm nhận hình ảnh (trí thông minh không gian), có bạn nhạy cảm với cảm xúc người khác (EQ)…
→ Những bạn học yếu Toán – Lý – Hóa có thể rất giỏi trong các công việc kỹ thuật thực hành, chăm sóc khách hàng, sáng tạo hình ảnh.
2. Mô hình Holland – Sở thích nghề nghiệp
Mỗi người phù hợp với một nhóm nghề khác nhau:
- Kỹ thuật (R): thích làm việc với máy móc, công cụ.
- Xã hội (S): thích giúp đỡ, làm việc với con người.
- Nghệ thuật (A): sáng tạo, tự do, phi cấu trúc…
→ Có những bạn không học tốt nhưng rất phù hợp làm thợ sửa máy, dựng video, chạy sự kiện hoặc chăm sóc trẻ nhỏ.
3. Phong cách học tập và học qua trải nghiệm (Experiential Learning)
Nhiều bạn học không nổi kiểu “lên lớp – chép bài – làm đề”, nhưng lại học rất nhanh khi được “thử – sai – làm thật”.
→ Những mô hình học tập có thực hành, mô phỏng nghề nghiệp, dự án nhóm… sẽ giúp các bạn học tốt và nhớ lâu hơn.
Vậy với những bạn học lực trung bình – yếu, có lối đi nào không?
Câu trả lời của mình là: có – miễn là bạn hiểu mình, và đi đúng cách.
Dưới đây là những lộ trình mà mình thường tư vấn cho nhóm học sinh này:
Học nghề ứng dụng – ra làm sớm
Phù hợp với bạn có thiên hướng thực hành, không học tốt lý thuyết, cần ra nghề sớm.
Gợi ý ngành:
- Sửa chữa máy tính, kỹ thuật phần cứng – mạng
- Thiết kế đồ họa, dựng video, content số
- Dịch vụ khách hàng, bán hàng đa kênh
- Giáo dục mầm non, chăm sóc trẻ
- Công nghệ thông tin ứng dụng (IT helpdesk, kỹ thuật viên)
Gợi ý trường:
- FPT Polytechnic
- Cao đẳng nghề Bách khoa
- Cao đẳng Việt Mỹ, BTEC, iSPACE
- Trung tâm đào tạo nghề tư nhân uy tín (với chứng chỉ nghề rõ ràng)
Lộ trình:
- Học 2–2.5 năm → đi làm → học lên nếu muốn (liên thông đại học sau 1–2 năm làm việc)
Học đại học (nếu học lực khá hơn và có mục tiêu cụ thể)
Chỉ phù hợp nếu bạn:
- Có thể cải thiện điểm số (đặc biệt là tiếng Anh, Toán)
- Có động lực học lâu dài
- Biết rõ ngành học mình theo đuổi
Ngành gợi ý:
- Lịch sử, giáo dục học, văn hóa học
- Truyền thông, quan hệ công chúng, content
- Thư viện, quản lý thông tin, hành vi người tiêu dùng
Trường nên xét học bạ hoặc xét riêng:
- ĐH KHXH&NV
- ĐH Mở Hà Nội
- ĐH FPT (nếu có học bổng hoặc xét tiêu chí riêng)
Cốt lõi là: học gì để ra làm gì
Khi tư vấn, mình không bắt học sinh chọn ngành ngay. Mình chỉ hỏi:
- Em muốn làm công việc kiểu gì?
- Em muốn làm trong môi trường nào?
- Em thích dùng tay, dùng lời nói hay làm việc với máy tính?
Từ đó, mình gợi ý ngành học phù hợp với năng lực – sở thích – điều kiện thực tế.
Kết luận
Học yếu không đáng sợ bằng việc học mà không biết mình học để làm gì.
Nếu bạn, hoặc con bạn đang ở trong trạng thái “học không nổi” – đừng vội tuyệt vọng. Có rất nhiều hướng đi thực tế, thiết kế dành riêng cho những người không theo kiểu học truyền thống.
Quan trọng nhất là:
- Hiểu bản thân phù hợp với kiểu học nào
- Xác định mục tiêu rõ ràng (ra làm gì)
- Chọn môi trường học phù hợp (thực hành, ứng dụng, dễ tiếp cận)
Và đừng quên:
Thành công không phải là vào được đại học top đầu, mà là tìm được một con đường phù hợp để phát triển bền vững.
Lê Tuấn Anh 