Lê Tuấn Anh

Cứ khoảng tầm tháng 06 hàng năm khi đến kì thi THPT và đại học, dạo quanh một vòng các diễn đàn mình thường thấy câu hỏi từ phụ huynh là “Cho con học ngành nào để ra trường dễ xin được việc?“. Đây là một câu hỏi rất phổ biến nên mình dành bài viết này để chia sẻ thêm một số thông tin từ góc nhìn chuyên gia hướng nghiệp tới các phụ huynh.

1. Ngành nào đang hot?

Trước khi phản biện, mình cũng xin đưa ra một vài ngành thật sự đang có nhu cầu cao trên thị trường lao động hiện nay:

• Công nghệ thông tin: đặc biệt là các mảng AI, data, phát triển phần mềm, bảo mật.
• Chuỗi cung ứng và logistics: do sự dịch chuyển nhà máy về Việt Nam, tăng trưởng thương mại điện tử.
• Marketing kỹ thuật số: doanh nghiệp cần người biết chạy quảng cáo, phân tích số liệu, xây dựng thương hiệu online.
• UI/UX Design: kết hợp giữa sáng tạo và công nghệ, rất cần trong lĩnh vực sản phẩm số.
• Chăm sóc sức khỏe, công tác xã hội, tâm lý học: các ngành liên quan đến chăm sóc con người đang tăng mạnh, nhất là sau đại dịch.
• Ngành môi trường, năng lượng tái tạo: làn sóng chuyển đổi xanh đang đến gần, đặc biệt với các công ty xuất khẩu.

Nhưng câu hỏi quan trọng hơn là:

2. Có nên chọn ngành hot không?

Mình xin trả lời thẳng: Không hẳn.

Học ngành hot có thể giúp con bạn dễ tìm việc hơn ở thời điểm hiện tại, nhưng không đảm bảo điều đó sẽ còn đúng sau 4 năm nữa, khi con ra trường. Thị trường thay đổi quá nhanh. Một ngành đang bùng nổ hôm nay có thể trở thành “bình thường” hoặc bão hòa chỉ sau vài năm.

Lý thuyết mình thường sử dụng là Mô hình 3 vòng tròn hướng nghiệp – gồm ba yếu tố giao nhau:

• Sở thích (Interest): Con thích gì? Hứng thú với dạng công việc nào?
• Năng lực (Ability): Con giỏi gì? Tố chất, kỹ năng con có?
• Nhu cầu thị trường (Market Demand): Thị trường đang cần gì?

Nếu chỉ chọn ngành theo thị trường mà không quan tâm đến con có thích và có làm được không, thì cũng như ép một người thuận tay phải học viết bằng tay trái – vừa khổ vừa kém hiệu quả.

Ngược lại, nếu con có sở thích rõ ràng, có năng lực thật sự, thì dù ngành không quá “hot”, con vẫn có khả năng tạo ra cơ hội riêng – hoặc xoay trục sang một hướng liên quan mà thị trường vẫn cần.

3. Chuyện thật – bài học thật

Mình từng hướng nghiệp cho một bạn học sinh lớp 12, bố mẹ muốn con học Kinh tế vì “dễ xin việc, học xong làm ngân hàng, công ty nước ngoài cũng được”. Nhưng sau buổi tư vấn và một vài bài test, mình phát hiện bạn thuộc nhóm Holland Artistic – Investigative: yêu thích thiết kế, có năng khiếu quan sát thị giác tốt, và đặc biệt là đam mê kể chuyện bằng hình ảnh.

Sau nhiều lần trò chuyện ba bên cùng phụ huynh, bạn chọn học ngành Multimedia Design, kết hợp học thêm lập trình web và công cụ thiết kế UI/UX. Giờ bạn đang làm freelance cho các startup nước ngoài, thu nhập tốt, linh hoạt, không thua gì các bạn học kinh tế – và quan trọng hơn: bạn hạnh phúc với công việc mỗi ngày.

Ngược lại, mình cũng từng gặp nhiều bạn sinh viên học ngành “hot” như công nghệ, logistics… nhưng chỉ học để ra trường. Vừa học vừa nản, không theo kịp, không thấy mình trong đó. Ra trường xin việc khó khăn vì kỹ năng không đủ, hoặc vào làm rồi chỉ mong “chuyển ngành”. Đó là một mất mát không nhỏ về thời gian, tiền bạc và năng lượng của cả gia đình.

4. Vậy phụ huynh nên làm gì?

Một vài gợi ý mình thường chia sẻ:

• Đừng chọn ngành thay con, hãy chọn quy trình đồng hành cùng con.
• Bắt đầu từ việc hiểu con: con mạnh gì, thích gì, đã từng hứng thú với điều gì trong cuộc sống?
• Thử làm trắc nghiệm nghề nghiệp Holland, MBTI hoặc Strong, nhưng nhớ: dùng để GỢI Ý, không phải GÁN NHÃN.
• Tìm hiểu thị trường nghề nghiệp cùng con: đọc báo, nói chuyện với người trong nghề, tham gia workshop, ngày hội hướng nghiệp.
• Khuyến khích con thử việc sớm: đi thực tập, tham gia dự án, làm part-time – trước khi chọn ngành cũng là một cách “chọn bằng trải nghiệm”.

5. Lời kết

Làm cha mẹ, ai cũng muốn con ổn định, có tương lai. Nhưng ổn định không đến từ “ngành hot”, mà đến từ một con người hiểu mình – giỏi nghề – có khả năng thích nghi.

Thay vì hỏi “ngành nào dễ xin việc?”, hãy hỏi:
“Con có thể trở thành người có giá trị trong ngành nào?”
– câu hỏi này mới dẫn con đi xa.

Nếu bạn là một phụ huynh đang phân vân, mình rất sẵn lòng gợi ý thêm một vài công cụ hướng nghiệp, cách đặt câu hỏi với con, hoặc gợi ý ngành phù hợp dựa trên thế mạnh cụ thể. Hãy nhắn mình qua Zalo 0982481720.

Mình tin rằng: Ngành hot không bằng ngành hợp. Và ngành hợp – là con đường bền vững nhất.

“Con đường của mỗi đứa trẻ là duy nhất – việc của phụ huynh không phải là vẽ hộ, mà là cầm đèn soi sáng, để con tự chọn hướng đi.”