Lê Tuấn Anh

Tuần rồi, tôi tham dự một buổi webinar quốc tế với một cái tên không hào nhoáng, không chiêu trò marketing, nhưng lại khiến tôi ngồi im lặng suốt gần một tiếng đồng hồ để lắng nghe – và suy ngẫm.

Người chia sẻ là Rich Feller, một trong những chuyên gia kỳ cựu trong ngành hướng nghiệp tại Mỹ. Ông từng đại diện cho Mỹ trong mạng lưới APCDA (Hiệp hội Phát triển Nghề nghiệp khu vực Châu Á – Thái Bình Dương), và cũng là người đang giữ bản quyền phát triển cuốn sách hướng nghiệp huyền thoại: What Color Is Your Parachute?

“Parachute” đã từng mở dù cho hàng triệu người. Nhưng chưa đủ.

Rich bắt đầu bằng một chia sẻ rất thành thật: “Parachute đã giúp hàng triệu người trẻ chọn nghề. Nhưng nó không nói gì nhiều về cuộc sống nghề nghiệp sau tuổi 50. Và tôi thấy điều đó là một thiếu sót lớn.”

Bạn có để ý không? Tại Việt Nam, khi nói đến “hướng nghiệp”, chúng ta hầu như chỉ nghĩ đến học sinh lớp 12, sinh viên năm 3, hoặc người mới đi làm. Nhưng còn:

• Người phụ nữ 38 tuổi vừa nghỉ sinh, đang băn khoăn có nên quay lại công sở?
• Người đàn ông 52 tuổi làm quản lý cả đời, giờ bị cắt giảm vị trí sau một đợt tái cấu trúc?
• Một cô chú đã nghỉ hưu, nhưng vẫn còn sức khỏe, vẫn muốn cống hiến, chỉ là không biết nên bắt đầu lại từ đâu?

Những người này – tôi gọi họ là “thế hệ đang lặng lẽ tái định nghĩa sự nghiệp” – đang cần một định hướng nghề nghiệp hoàn toàn mới. Và Rich gọi đó là “The Second Story”.

Hai câu chuyện đời người: Was-a và Becoming

Rich chia sẻ một bài tập rất hay trong buổi webinar. Ông yêu cầu mọi người vẽ một đường gợn sóng từ lúc mình sinh ra cho đến năm mình nghĩ rằng mình sẽ rời cõi đời này. Ví dụ ông sinh năm 1950, và ông tin mình sẽ sống tới 97 tuổi.

Rồi ông hỏi: “Bạn đang ở đoạn nào trong hành trình đó? Và phần còn lại, bạn định viết gì vào?”

“Câu chuyện thứ nhất là was-a – Tôi từng là một giáo viên, một trưởng phòng, một CEO.

Câu chuyện thứ hai là becoming – Giờ tôi đang trở thành ai?”

Tôi nghe đến đây thì dừng lại, gõ vài dòng ghi chú: “Hướng nghiệp không chỉ là giúp người ta đi làm, mà là giúp họ trở thành.” Và tôi nghĩ về công việc của mình – một chuyên gia hướng nghiệp đang tư vấn cho người đi làm ở mọi độ tuổi, thì đây chính là câu hỏi tôi muốn học viên của mình tự trả lời.

Khi nghề nghiệp trở thành hành trình của sự trưởng thành

Rich kể, tuổi thọ trung bình cách đây 100 năm là 32. Còn bây giờ, rất nhiều người sống khỏe đến 80–90 tuổi. Chúng ta đang có một cái gọi là “longevity premium” – phần thưởng của việc sống lâu hơn. Nhưng câu hỏi đặt ra là: ta có tận dụng phần thưởng đó không?

“Retirement từng được thiết kế cho người sống tới 65 tuổi, khi tuổi thọ chỉ là 67. Còn bây giờ, về hưu ở tuổi 60 có nghĩa là bạn có thêm 20–30 năm cuộc đời. Không lẽ ta chỉ ngồi chơi?” – Rich hỏi.

Tôi nghĩ về những khách hàng mình từng làm việc cùng:

• Một anh từng làm ngân hàng 15 năm, đến tuổi 40 thì quay sang học thiền, giờ dạy thiền cho doanh nghiệp.
• Một chị nghỉ việc khi sinh con đầu lòng, tưởng như mất phương hướng, nhưng sau 3 buổi coaching, đã xây dựng được kênh truyền thông cá nhân chia sẻ về làm cha mẹ hiện đại – và từ đó mở ra sự nghiệp hoàn toàn mới.

Tất cả họ đều đang sống “câu chuyện thứ hai” – không dựa trên bằng cấp, chức danh, mà dựa trên ý nghĩa cá nhân và khả năng tạo giá trị cho người khác.

Những gợi ý thực tế để hướng nghiệp tại Việt Nam cho người trên 40

1. Mở rộng khái niệm hướng nghiệp

Hướng nghiệp không chỉ dành cho người trẻ. Hướng nghiệp là quá trình suốt đời – có lúc ta chọn ngành, có lúc ta chọn lại chính mình.

2. Thiết kế dịch vụ cho người trên 35 tuổi

• Coaching nhóm “Hồi sinh nghề nghiệp”
• Workshop “Viết lại câu chuyện nghề”
• Tư vấn “From Wasa to Becoming” – dành cho người muốn tìm lại ý nghĩa công việc

3. Gieo mầm văn hóa “Becoming”

Tôi thường hỏi học viên trong lớp: “Bạn muốn trở thành ai, chứ không phải làm nghề gì?” Và đôi khi, câu trả lời đến không dễ – nhưng khi nó đến, nó dẫn lối cho tất cả những lựa chọn còn lại.

Lời kết: Còn bao nhiêu năm nữa, bạn muốn sống ra sao?

Tôi đang 32 tuổi. Nếu tôi sống đến 85, thì còn hơn 50 năm nữa để viết nốt phần đời mình.

Tôi từng làm báo, làm truyền thông, rồi rẽ sang làm hướng nghiệp. Bây giờ tôi đang làm coach, trainer, viết sách, giảng dạy, và sắp tới có thể là làm nông, ai biết được? Nhưng điều quan trọng không phải là tôi đã từng là ai, mà là tôi đang trở thành ai.

Và nếu bạn – người đọc bài viết này – đang cảm thấy chênh vênh ở tuổi 37, hoang mang ở tuổi 45, hay mông lung sau tuổi 60, thì hãy hỏi mình một câu:
“Tôi muốn trở thành ai trong phần đời còn lại?”

Nếu chưa trả lời được, hãy bắt đầu bằng một nét bút.
Vẽ lên hành trình từ ngày mình sinh ra đến ngày mình tin là mình sẽ kết thúc.
Phần còn lại, chính là phần bạn được quyền tự viết.

Bạn muốn cùng tôi xây dựng một chương trình hướng nghiệp dành cho người đi làm lâu năm?
Bạn đang làm ở trường đại học, trung tâm đào tạo, hay công ty HR và muốn đào tạo đội ngũ tư vấn?
Hay đơn giản là bạn đang cần một buổi khai vấn để viết lại câu chuyện nghề của mình?

Inbox tôi. Chúng ta cùng nhau bắt đầu. Không bao giờ là quá trễ.