Tuần vừa rồi mình tham gia webinar của APCDA mang tên “Beyond Assumptions: Employment Realities for Diverse Clients”. Điều làm mình suy nghĩ nhiều nhất không phải là những phát hiện bất ngờ, mà chính là cách mà nghiên cứu biến trải nghiệm thành bằng chứng.
Trong công việc hướng nghiệp, nhiều khi mình và các anh chị em đồng nghiệp đã thấy rất rõ vấn đề: khó khăn đi lại, thiếu internet, thị trường việc làm hạn hẹp… Nhưng nếu chỉ dừng lại ở quan sát và trực giác, thì khi nói chuyện với nhà trường, nhà hoạch định chính sách hay nhà tài trợ, tiếng nói của mình dễ bị xem là “cảm tính”. Còn khi có dữ liệu, có báo cáo, thì những điều đó trở thành căn cứ để thay đổi.
Những điều mình rút ra từ webinar
- Khó khăn mang tính hệ thống, không phải lỗi cá nhân.
Người trẻ ở nông thôn không thiếu động lực, nhưng khoảng cách địa lý, giao thông khó khăn, internet kém… là rào cản mang tính cấu trúc. - Giáo dục và thị trường lao động “lệch pha”.
Nhiều trường dạy ra nghề mà địa phương không có, còn việc ở địa phương thì lại chưa được đào tạo bài bản. Hậu quả là thanh niên hoặc phải di cư, hoặc chấp nhận công việc trái mong muốn. - Văn hoá và niềm tin quyết định hành động.
Ở nhiều cộng đồng, lời khuyên từ gia đình, người quen vẫn được coi trọng hơn dịch vụ tư vấn chính thống. Muốn làm việc hiệu quả, chúng ta phải tôn trọng và xây dựng niềm tin từ chính mạng lưới này. - Người làm nghề cũng có thể làm nghiên cứu.
Không cần phải là học giả, chỉ cần biết ghi chép, khảo sát nhỏ, kể lại câu chuyện khách hàng… cũng đủ để biến kinh nghiệm thành tiếng nói có trọng lượng.
Liên hệ với Việt Nam
Nghe webinar, mình nghĩ ngay đến Việt Nam:
- Ở Hà Nội, TP.HCM, sinh viên có thể đi hội chợ việc làm, tham gia workshop, đặt lịch với cố vấn nghề nghiệp. Nhưng ở Đồng Tháp, Hà Giang, nhiều em chưa bao giờ nghe đến khái niệm “career counseling”.
- Ở các tỉnh có khu công nghiệp, việc làm thì có, nhưng thường chỉ xoay quanh một số ngành nghề. Nhiều bạn trẻ mong muốn đa dạng cơ hội hơn, nhưng đi xa lại kéo theo nỗi lo “chảy máu chất xám”.
- Ở nhiều trường phổ thông, giáo viên chủ nhiệm kiêm luôn vai trò hướng nghiệp, trong khi chưa có thời gian và kỹ năng chuyên sâu.
- Công nghệ có thể là cầu nối, nhưng đường truyền internet vùng sâu, vùng núi vẫn là một bài toán lớn.
Mình đã thấy rõ khoảng cách này khi đi làm ở nhiều trường. Sinh viên FTU, RMIT quen với việc viết CV cho tập đoàn đa quốc gia, còn ở miền Tây, có em đến giờ mới biết LinkedIn là gì.
Gợi ý cho APCDA
Từ những điều học được, mình nghĩ APCDA có thể:
- Hỗ trợ nghiên cứu nhỏ tại địa phương. Cho thành viên nguồn lực để ghi nhận dữ liệu từ cộng đồng mình đang phục vụ.
- Xây kho thực hành chung. Nơi mọi người có thể chia sẻ mô hình kết hợp online–offline để cùng học hỏi.
- Đào tạo ngắn hạn cho giáo viên. Vì thầy cô ở vùng sâu vùng xa chính là những “cố vấn hướng nghiệp không tên tuổi” cho học trò.
- Đặt lăng kính công bằng vào mọi chủ đề. Dù nói về AI, toàn cầu hoá hay kỹ năng tương lai, luôn cần nhớ đến những bạn trẻ ít cơ hội tiếp cận nhất.
Điều mình mang về từ Beyond Assumptions là: giả định và quan sát thôi chưa đủ để thay đổi hệ thống. Chúng ta cần bằng chứng, cần câu chuyện, và cần sự cộng hưởng từ nhiều phía.
Ở Việt Nam, điều này có nghĩa là phải thừa nhận sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, rồi tìm cách lấp đầy khoảng trống đó. Với APCDA, đó là cơ hội để trở thành nơi kết nối và dẫn dắt những sáng kiến giúp nghề hướng nghiệp bao trùm và công bằng hơn.
Mình tin rằng khi cùng nhau hành động, mỗi bạn trẻ dù ở thành phố lớn hay làng quê xa xôi đều có thể tìm được con đường sự nghiệp xứng đáng với tiềm năng của mình.
Lê Tuấn Anh 