Trong những năm làm tư vấn hướng nghiệp, mình nhận ra một điều lặp đi lặp lại ở rất nhiều bạn trẻ Việt Nam: ai cũng mong có một công việc ổn định, nhưng rất ít người thật sự nghĩ về một sự nghiệp dài hơi. Hầu hết đều chỉ tập trung vào “kiếm được job đầu tiên”, hoặc “kiếm được job lương cao hơn”, mà không đặt câu hỏi quan trọng hơn: “Con đường của mình sẽ đi về đâu”, “Hôm nay mình đang lớn lên hay chỉ đang tồn tại”.
Và điều này không chỉ xảy ra với sinh viên. Ngay cả những người đi làm dưới 5 năm kinh nghiệm, những bạn mà mình gặp trong các phiên coaching cá nhân cũng thường rơi vào vòng xoay công việc: hết dự án này đến dự án kia, hết quý này lại đến quý khác. Mỗi ngày đều rất bận, nhưng lại không biết bản thân đang tiến lên hay đứng yên.
Vì vậy, mình rất đồng cảm với quan điểm rằng tổ chức không nên chỉ tuyển người để “lấp vào vị trí”, và cá nhân cũng không nên chỉ đi tìm một công việc cho bằng được. Cái mà mỗi người cần là một sự nghiệp có hướng đi, có mục đích, có sự phát triển liên tục.
Câu chuyện của mình: khi công việc chỉ là điểm bắt đầu
Mình bắt đầu sự nghiệp trong vai trò chuyên viên truyền thông ở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam. Lúc đó, mình không hề nghĩ “đây sẽ là nghề lâu dài của mình”. Nhưng mình luôn coi bất kỳ công việc nào cũng có thể là cơ hội để học thứ mình cần cho tương lai.
Trong hai năm làm truyền thông, mình học cách quan sát con người, hiểu câu chuyện của họ, biết đặt câu hỏi, biết phân tích hành vi, biết kết nối với cộng đồng quốc tế, biết làm việc với giảng viên và học sinh. Tất cả những điều đó sau này trở thành “vốn” để mình chuyển sang hướng nghiệp, một lĩnh vực mà ban đầu mình nghĩ chỉ đơn giản là “giúp người ta chọn nghề”.
Nhìn lại, những công việc ngày ấy không phải là mục tiêu cuối cùng. Chúng chỉ là bước đệm để mình đi đến con đường phù hợp với bản thân hơn.
Đây chính là sự khác nhau giữa “công việc” và “sự nghiệp”. Công việc là hôm nay. Sự nghiệp là chặng đường dài.
Bối cảnh mới: nghề nghiệp không còn là đường thẳng
Nếu như trước đây, thế hệ bố mẹ mình có thể làm một nghề suốt đời, thì bây giờ hành trình nghề nghiệp giống như đường núi: quanh co, nhiều đoạn rẽ, đôi lúc cần quay lại hoặc leo dốc.
Thị trường lao động thay đổi quá nhanh. Công nghệ khiến nhiều công việc cũ biến mất và những công việc mới xuất hiện chóng mặt. Bạn không thể chỉ dựa vào tấm bằng đại học hay một bộ kỹ năng cố định để đi đường dài.
Điều bạn cần là năng lực học tập liên tục, khả năng cập nhật bản thân, tiếp thu cái mới, và dám thử những vai trò khác khi cần. Đó là lý do các trường đại học và các doanh nghiệp hiện đại đều bắt đầu chú trọng hơn vào việc phát triển con đường nghề nghiệp cho sinh viên và nhân viên chứ không chỉ đào tạo kỹ năng ngắn hạn.
Và điều thú vị là: người Việt Nam rất chăm chỉ, thích học, nhưng lại hiếm khi hiểu rõ mình đang học để phục vụ điều gì. Đó chính là khoảng trống mà hướng nghiệp có thể lấp đầy.
Hướng nghiệp không phải chọn nghề. Hướng nghiệp là phát triển sự nghiệp
Khi mình đào tạo cho giảng viên hoặc hỗ trợ đội ngũ tư vấn sinh viên ở các trường đại học, mình luôn nói rằng hướng nghiệp không phải là giúp sinh viên chọn một nghề “đúng”. Hướng nghiệp là giúp sinh viên có năng lực tự định hướng, để mỗi quyết định nghề nghiệp đều có lý do, có mục tiêu và có phù hợp.
Một chương trình hướng nghiệp tốt cần giúp người học:
Hiểu chính mình
Hiểu thị trường lao động
Biết phát triển kỹ năng theo thời gian
Biết xây dựng và dùng mạng lưới
Biết phản tư và điều chỉnh hướng đi khi cần
Và quan trọng hơn cả, hướng nghiệp phải giúp mỗi người hiểu rằng việc có một công việc không đủ để tạo ra cuộc đời nghề nghiệp có ý nghĩa. Bạn cần phát triển cái gọi là “Career Identity” bản sắc nghề nghiệp. Điều giúp bạn biết mình đang trở thành ai, không chỉ bạn đang làm gì.
Nếu bạn đang là sinh viên, hãy coi việc đi làm thêm, thực tập hoặc hoạt động ngoại khóa như các “thử nghiệm” để hiểu mình. Đừng lo nếu bạn chưa biết mình muốn gì – điều quan trọng là đừng đứng yên.
Nếu bạn đang đi làm 1 đến 5 năm, hãy đặt lại câu hỏi: “Công việc này đang giúp mình lớn lên chứ” và “Hai năm nữa mình muốn trở thành người như thế nào trong nghề”. Đừng chỉ chạy theo job lương cao hơn mà quên xây nền tảng cho sự nghiệp dài hạn.
Nếu bạn đang cân nhắc chuyển nghề như mình từng làm, hãy bắt đầu bằng những bước nhỏ. Thử viết một bài chia sẻ. Thử tư vấn miễn phí. Thử học một kỹ năng mới. Những thử nghiệm nhỏ đó đôi khi chính là điểm bắt đầu của một con đường hoàn toàn mới.
Sự nghiệp không phải là chiếc thẻ nhân viên hay vị trí bạn đang giữ. Sự nghiệp là hành trình dài để bạn hiểu mình, học hỏi, kết nối và lớn lên. Và hành trình đó không có tuyến đường cố định. Điều duy nhất bạn cần là sự chủ động và một tinh thần học tập bền bỉ.
Công việc có thể là điểm bắt đầu. Nhưng chính bạn mới là người quyết định chuyện đó có trở thành sự nghiệp hay không.
Lê Tuấn Anh 