Lê Tuấn Anh

Trong hướng nghiệp, điều tôi thấy lặp đi lặp lại không phải là câu hỏi “Em nên làm nghề gì?”, mà là những nỗi sợ. Sợ sai. Sợ bắt đầu lại. Sợ không bằng bạn bè. Sợ mất thời gian. Sợ mất thu nhập. Sợ bước ra khỏi cái quen thuộc. Điều thú vị là: nỗi sợ ấy gần như luôn đến từ… những kịch bản mà chúng ta tự nghĩ ra trong đầu, những kịch bản thường đen tối gấp nhiều lần so với thực tế.

Có bạn sinh viên muốn đổi ngành, nhưng không dám đăng ký khóa học thử vì “sợ mình không làm được, sợ phí tiền, sợ vào rồi thấy dở, sợ phụ huynh phản đối”. Nhưng khi hỏi kỹ hơn, bạn chưa từng thử một buổi, chưa gặp ai trong ngành, chưa đọc một trang sách nào. Tất cả những điều khiến bạn lo lắng, thật ra, đều chưa xảy ra.

Một chị đi làm 7-10 năm muốn chuyển sang công việc linh hoạt hơn để có thời gian cho con, nhưng cứ đứng yên vì sợ lương thấp, sợ không theo kịp công nghệ, sợ tuổi tác, sợ “quay lại từ đầu”. Nhưng ở lại công việc cũ thêm ba năm nữa, sức khỏe tinh thần của chị xuống dốc, gia đình căng thẳng, còn cơ hội thăng tiến thì gần như không còn.

Những nỗi sợ ấy, nếu không được gọi tên, sẽ chi phối mọi quyết định nghề nghiệp của chúng ta. Và chính vì vậy, đôi khi trong hướng nghiệp, thứ quan trọng hơn cả “xác định mục tiêu” lại là “xác định nỗi sợ”.

Tách bạch điều bạn kiểm soát được và điều bạn không thể

Đây là nguyên tắc quan trọng nhất của chủ nghĩa khắc kỷ, và là “kim chỉ nam” cho những ai phải đưa ra quyết định giữa sự bất định.

Chúng ta kiểm soát được:

• việc học thêm một kỹ năng,
• việc gửi CV,
• việc hẹn gặp một người trong ngành,
• việc thử một dự án nhỏ,
• việc dành 2-3 tiếng mỗi tuần để nâng cấp bản thân.

Chúng ta không kiểm soát được:

• thị trường thay đổi thế nào,
• công ty giữ mình bao lâu,
• người khác nghĩ gì về quyết định của mình,
• tốc độ mà những người xung quanh đang tiến lên.

Nhưng nghịch lý là: phần lớn chúng ta lo lắng về những thứ không kiểm soát được, và lại trì hoãn những thứ hoàn toàn nằm trong tay mình. Khi bạn nhìn rõ được ranh giới này, sự lo lắng giảm đi một nửa.

Bài tập “thiết lập nỗi sợ”

Thay vì đặt mục tiêu, hãy bắt đầu bằng… đặt nỗi sợ lên bàn. Lấy một tờ giấy, viết ba phần.

Phần 1: Điều gì tệ nhất có thể xảy ra?
Viết ra hết 10 đến 20 điều. Ví dụ như mất tiền, thất bại, học không hiểu, làm không được, bị từ chối, bị chê.

Phần 2: Tôi có thể làm gì để ngăn chúng xảy ra?

• hỏi một người đã làm,
• học thử 1 buổi,
• chuẩn bị dự phòng 2 tháng chi phí sinh hoạt,
• làm dự án nhỏ trước khi nhảy việc.

Phần 3: Nếu tôi không làm gì, sáu tháng – một năm – ba năm nữa, đời tôi sẽ ra sao?

Với nhiều người khi mình hướng dẫn bài tập này, họ nhận ra thứ đáng sợ nhất không phải là “bước sang hướng mới”, mà là việc ở yên trong một cuộc sống mình không còn phù hợp. Một lựa chọn khó có thể khiến bạn mệt vài tháng, nhưng một lựa chọn dễ dàng có thể khiến bạn bế tắc vài năm.

“Chọn lựa dễ dàng, cuộc sống khó khăn. Chọn lựa khó khăn, cuộc sống dễ dàng.”

Câu này cực đúng trong bối cảnh nghề nghiệp ở Việt Nam.

– Dễ dàng là đi làm thêm 3 năm nữa ở công việc cũ, vì “ngại thay đổi”.
– Khó khăn là dám học lại từ đầu để tương lai mở ra nhiều cánh cửa mới.

– Dễ dàng là nói “tuổi mình rồi không theo kịp công nghệ đâu”.
– Khó khăn là dành 30 phút mỗi tối để học lại kỹ năng mới.

– Dễ dàng là giữ một mức lương vừa đủ, để khỏi phải thử thách bản thân.
– Khó khăn là chủ động xin thêm việc khó, để mở rộng biên độ năng lực.

Nhưng chính những “khó khăn” đó lại đưa bạn đến một phiên bản mạnh mẽ hơn, linh hoạt hơn, và tự tin hơn.

Hướng nghiệp không phải là “tìm nghề phù hợp”, mà là học cách đối diện chính mình

Thật ra, phần lớn những bế tắc nghề nghiệp không nằm ở “thị trường”, “ngành nghề”, “cơ hội”, mà nằm ở bên trong mỗi người. Và trước khi trả lời câu hỏi “Mình nên làm nghề gì?”, bạn cần trả lời một câu khác: “Mình có đang bị chính nỗi sợ của mình điều khiển không?”

Nếu bạn đang đứng trước một quyết định nghề nghiệp lớn, hãy thử tự hỏi:

– Tôi thật sự đang sợ điều gì?
– Điều gì trong đó là do tôi tưởng tượng?
– Điều gì tôi có thể kiểm soát và hành động ngay hôm nay?
– Nếu tôi không làm gì cả, sáu tháng nữa cuộc sống của tôi sẽ ra sao?
– Và nếu tôi bước một bước nhỏ – chỉ một bước thôi – điều gì tốt có thể mở ra?

Rất có thể, bạn sẽ nhận ra: con đường phía trước không đáng sợ như bạn nghĩ. Chúng ta luôn chịu đựng trong trí tưởng tượng nhiều hơn là trong đời thật.
Và đôi khi, chỉ cần dám bước một bước khó là đủ để cuộc sống trở nên dễ dàng hơn rất nhiều.